ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ (1054-1081)

ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ

1. Να μελετήσουμε τις πολιτικές και οικονομικές μεταβολές που έλαβαν χώρα στο εσωτερικό του Βυζαντινού Κράτους κατά την περίοδο αυτή.

2. Να γνωρίσουμε τις μεγάλες στρατιωτικές αποτυχίες και τις εδαφικές απώλειες της αυτοκρατορίας και να κατανοήσουμε τη στενή σχέση τους με τις μεταβολές στο εσωτερικό του κράτους.

Α. Πολιτική αστάθεια και οικονομικά προβλήματα

Χαρακτηριστικό πολιτικού βίου μετά το θάνατο του Βασιλείου Β΄: η πολιτική αστάθεια.

Διαμόρφωση δύο παρατάξεων με διαφορετικούς  στόχους-εναλλαγή στην εξουσία.

α. Κόμμα πολιτικών αξιωματούχων που οδήγησε στη στρατιωτική και οικονομική παρακμή το κράτος, υιοθετώντας τακτικές όπως: την αύξηση  παροχών, την εκμίσθωση φόρων, την εξαγορά αξιωμάτων, την περικοπή των στρατιωτικών δαπανών.

Βυζαντινός φορολόγος εισπράττει χρήματα από τους οφειλέτες.
(Μικρογραφία από βυζαντινό χειρόγραφο, Ι. Μ. Αγ. Αικατερίνης, Σινά)

Αποτελέσματα

1. Κατασπατάληση νομισματικών αποθεμάτων.

2. Υπονόμευση οικονομικής ισχύος, κοινωνικής συνοχής και άμυνας στα τρία κύρια μέτωπα (Ανατολή, Βορράς, Δύση).

β. Κόμμα στρατιωτικών που αποβλέπει:

στη στρατιωτική θωράκιση αυτοκρατορίας  και τη σωτηρία της οικονομίας, προκαλώντας την αντίδραση των ισχυρών και της Εκκλησίας, ιδίως επί της πατριαρχίας Μιχαήλ Κηρουλάριου.

Ψηφιδωτό που απεικονίζει τον Ισαάκιο Α΄τον Κομνηνό, εκπρόσωπο της στρατιωτικής αριστοκρατίας, στη Μονή της Χώρας.

Β. Εξωτερικά προβλήματα. Η μάχη του Ματζικέρτ (1071)

1000 μ.Χ. Εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκων στην Ανατολή.

Ταχύτατη εξάπλωση-  Διάσπαση και παρακμή αραβικού Χαλιφάτου υπό την ηγεσία του Αλπ Αρσλάν= γενναίο λιοντάρι.

Προσπάθεια απόκρουσης από τον αυτοκράτορα  Ρωμανό Δ΄ το Διογένη στο Ματζικέρτ, κοντά στη λίμνη Βαν, στην Αρμενία.

Ήττα Βυζαντινών- αιχμαλωσία αυτοκράτορα-απελευθέρωση μετά από συνθήκη ειρήνης με επαχθείς όρους ? ακύρωση ειρήνης μετά την επιστροφή του Ρωμανού στην Πόλη και την πολιτική του εξόντωση- κυριαρχία Σελτζούκων, σε μια δεκαετία, στη Μ. Ασία.

Η μάχη του Ματζικέρτ σε γαλλική μινιατούρα του 15ου αι., στην οποία οι πολεμιστές απεικονίζονται με δυτικό οπλισμό και ρουχισμό

Γ. Άλλα εξωτερικά και εσωτερικά προβλήματα

1071- Απώλεια βυζαντινών κτήσεων (Μπάρι)  στην Ιταλία από το Ροβέρτο Γυισκάρδο.

Κλονισμός βυζαντινής επικυριαρχίας στην Αδριατική και στο Δούναβη.

Μετατροπή ελεύθερου εμπορίου σιτηρών σε κρατικό  μονοπώλιο.

Αύξηση τιμής ψωμιού και άλλων αγαθών.

Αποτέλεσμα

Αιματηρή λαϊκή εξέγερση κατά των υπευθύνων.

Τερματισμός της κρίσης με την ανάρρηση του Αλεξίου Α΄ του Κομνηνού στο θρόνο.

Θέματα για συζήτηση

• Σε ποιους λόγους οφείλεται  η ήττα των Βυζαντινών στο Ματζικέρτ σύμφωνα με όσα καταγράφει ο ιστορικός Γεώργιος Κεδρηνός στην πηγή του σχολικού βιβλίου; Ποιοι ήταν οι ηθικοί αυτουργοί αυτής της ήττας; Για να απαντήσετε, διαβάστε  και το απόσπασμα από το «Στρατηγικόν» του στρατηγού Κατακαλών Κεκαυμένου.

ΜΙΑ ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟΥΣ   ΞΕΝΟΥΣ ΜΙΣΘΟΦΟΡΟΥΣ

Μην παραχωρείς υψηλά αξιώματα και σημαντικές θέσεις σε ξένους που δεν κατάγονται από το βασιλικό οίκο της χώρας τους. Έτσι δεν ταπεινώνεις μόνο τον εαυτό σου, αλλά και τη ρωμαϊκή (βυζαντινή) άρχουσα τάξη. Όταν για παράδειγμα κάνεις έναν Άγγλο που έρχεται σε σένα πριμικήριο ή στρατηγό, τι αξία έχει για ένα Ρωμαίο να γίνει στρατηγός;Το μόνο που καταφέρνεις είναι να τους κάνεις όλους εχθρούς σου. Αλλά και στις πατρίδες τους, όταν ακουστεί ότι ο τάδε απέκτησε αξιώματα, όλοι θα γελάσουν και θα πουν: «Εδώ αυτός δεν άξιζε τίποτε, γι?αυτό μετανάστευσε στη Ρωμανία, όπου κέρδισε τιμή και δόξα. Φαίνεται, δεν υπάρχουν στη Ρωμανία άξιοι άνθρωποι, γι?αυτό και ο συμπατριώτης μας ανέβηκε τόσο ψηλά? Είναι εξαιρετικά ωφέλιμο για τη Ρωμανία να μην παραχωρείς υψηλά αξιώματα στους ξένους?

• Ποιες ήταν οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ, κατά την Άννα Κομνηνή στο παράθεμα της σελ. 54;
• Θυμηθείτε από την αρχαία ελληνική ιστοριογραφία και τη διήγηση τη σχετική με το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου ότι οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν δύο εκφράσεις για τη σύναψη της ειρήνης: ποι? ε?ρήνην και ποιο?μαι ε?ρήνην. Θυμάστε σε ποια περίπτωση χρησιμοποιούσαν τη μια και σε ποια περίπτωση την άλλη έκφραση; Ποια θεωρείτε ότι ταιριάζει στην περίπτωση της ειρήνης μεταξύ Σελτζούκων και Βυζαντινών το 1071;

Στην ειρήνη που συνήψε ο Αλπ Αρσλάν με το Ρωμανό Διογένη οι όροι  ήταν οι εξής:

Αποζημίωση 1.500.000 χρυσών νομισμάτων.

Χαμηλός ετήσιος φόρος υποτέλειας.

Γάμος του γιου του με μία από τις κόρες του Ρωμανού.

Παράδοση του Ματζικέρτ, της Έδεσσας και της Αντιόχειας.

• Να εντοπίσετε στο χάρτη το Ματζικέρτ και το Μπάρι.
• Με ποια λέξη αποδίδουμε σήμερα την αύξηση των τιμών των προϊόντων που συνοδεύεται από τη μείωση της αγοραστικής δύναμης του κοινού;
• Με ποια λέξη δηλώνουμε την έλλειψη του ψωμιού;

Πρόταση για διάβασμα και ? μια νοερή περιήγηση!

Η Ματέρα είναι μια υπόσκαφη πολιτεία στη Νότια Ιταλία, που θυμίζει πολύ τις υπόγειες πολιτείες της Καππαδοκίας. Η ιστορία της ξεκινά από την Παλαιολιθική Εποχή και συνεχίζει με μικρά διαλείμματα ως σήμερα. Η παρουσία των Ελλήνων είναι έντονη από την εποχή του μεγάλου αποικισμού και των βυζαντινών χρόνων. Ιδιαίτερα κατά την περίοδο της Εικονομαχίας κατέφυγαν σ? αυτήν πλήθος μοναχοί, το πέρασμα των οποίων παραμένει αισθητό από τις λαξεμένες εκκλησιές που σώζονται.

Από το 1993 οι Βράχοι της Ματέρας συμπεριλαμβάνονται στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, ως εξαιρετικό δείγμα τρωγλοδυτικής εγκατάστασης στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου.

Τοιχογραφίες σε μοναστήρι της περιοχής